Op verschillende plekken in Nederland wordt een begin gemaakt met de uitvoeringsfase van de warmtetransitie. Gemeenten gaan samen met stakeholders en bewoners aan de slag in een wijk om deze aardgasvrij te maken. Starten met een wijkaanpak, hoe doe je dat?
Deel 1: koppelkansen.
Alle begin is lastig, zeker bij onontgonnen terrein als de warmtetransitie. Maar, éénmaal gestart, gaat de bal rollen. Dat merken wij althans in de gemeenten waar wij betrokken zijn. In deze reeks beschrijven we een aantal inzichten uit de voorhoede. Zo kunnen gemeenten én andere stakeholders die ook willen starten er hun voordeel mee doen.
Lessen en successen
We hebben deze inzichten verzameld bij de vele proeftuinen in het kader van het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) waarbij we inmiddels actief betrokken zijn, waaronder die in Hoorn, Driebergen, Enschede, Zutphen en Zwijndrecht. We hebben daarnaast circa 20 aanvragen begeleid en tegen gelezen. Vooruitlopend op of parallel aan de aanvraag adviseren we inhoudelijk over de aanpak, begeleiden we het proces en schrijven we Wijkuitvoeringsplannen voor zowel projecten met een collectieve warmteoplossing als all-electric varianten.
De lessen en successen verdelen we in deze reeks over een viertal thema’s, te beginnen met de koppelkansen. In de komende weken gaan we achtereenvolgens in op stakeholders & regie, participatie & communicatie en techniek & financiering.
Koppelkans = startkans
Vaak wordt gedacht dat je begint met het plan voor een Wijkaanpak Aardgasvrij en vervolgens naar koppelkansen zoekt. Maar in de praktijk blijkt de volgorde vaak andersom; startkansen ontstaan vaak juist vanuit een koppelkans. Veel gemeenten zijn bijvoorbeeld (vooruitlopend op een Transitievisie Warmte) gestart met een Wijkaanpak naar aanleiding van geplande vervanging van riolering of grootschalige renovatie van corporatiebezit.
Starten met een Wijkaanpak deden deze gemeenten dus niet omdat het moest, maar omdat de kans om te starten zich zo aantrekkelijk voordeed. De kunst is om als gemeente, maar ook bijvoorbeeld als woningcorporatie, kansen te zien, grijpen en de tijd te nemen om er werk van te maken. Zelfs wanneer dat soms enige vertraging oplevert in de planning van de gekoppelde doelstelling.
Voorkom vertraging
Er is ook een keerzijde van deze medaille. Wanneer je in de uitwerking van een Wijkaanpak zoveel mogelijk verbinding wilt leggen met nog meer koppelkansen (bijvoorbeeld klimaatadaptatie, werkgelegenheid, sociale cohesie), kan dit leiden tot een stapeling van ambities. Dat levert vaak vertraging op.
Bovendien is het goed realistisch te blijven over koppelkansen. Zo kan de warmtetransitie bijvoorbeeld zorgen voor extra werkgelegenheid. Maar het is de vraag of die werkgelegenheid altijd is te creëren in het gebied zelf, zoals sommige gemeenten beogen. Integraal te werk gaan is belangrijk, maar onze ervaring is dat er wel grenzen zijn aan de uitvoerbaarheid van al te ambitieuze koppelingen.
Denk slim na
Koppelingen zijn er niet alleen thematisch te maken binnen een Wijkaanpak, maar ook tussen verschillende Wijkaanpakken. Ook al start je vaak met één, toch is het slim om alvast na te denken over een (programma)organisatie waarin je verschillende wijkaanpakken naast en in opvolging op elkaar kunt uitvoeren. En over hoe je meerdere individuele Wijkaanpakken verbindt aan gemeente-brede activiteiten (bijvoorbeeld subsidie voor isolatiemaatregelen of all-electric projecten die niet wijk gebonden zijn).
Nadenken over organisatie houdt verband met een volgend thema, samenwerking tussen de verschillende stakeholders. Daarover volgende week meer.
Stappenplan met startflexibiliteit
Omdat het realiseren van de warmtetransitie voor veel spelers nieuw is en voor elke wijk anders, is er in de Wijkaanpakken vaak nog sprake van spraakverwarring, rolonduidelijkheid en procesdwaling. Het complete palet van de verdeling en fasering van het werk is nog niet scherp.
Bij Over Morgen proberen we onder andere dit probleem te versoepelen door op basis van onze ervaring een aantal vaste, concrete stappen te onderscheiden verdeeld over verschillende sporen.
Daarbij erkennen we dat elke Wijkaanpak anders is; het Stappenplan laat ruimte om slim te starten vanuit eigen vertrekpunten. En om vervolgens een pad uit te stippelen dat past bij het plangebied en haar bewoners. Tegelijkertijd pak je met dit Stappenplan als gemeente de regie en kun je samen met alle stakeholders vasthouden aan een helder plan. Zo kom je verder.
De drempel om te starten wordt met zo’n flexibel Stappenplan verlaagd. Met ons inhoudelijke advies, data analyse en procesbegeleiding, werken we samen met gemeenten en alle andere stakeholders verder aan hopelijk steeds meer aardgasvrije wijken in Nederland.
Ook starten?
Graag helpen we jou bij het maken van het plan en/of het voorbereiden van de PAW-aanvraag. Neem hiervoor contact op met Martijn van Lier via martijn.vanlier@overmorgen.nl of 06 10199319.
