Hoe en waarom verbind je de warmtetransitie aan sociale opgaven in wijken? Dit was het onderwerp van het afstudeeronderzoek van Tobias Janssen. Hij zet de voors en tegens op een rijtje.
Beleidsmakers wijzen steeds vaker op het belang om dit proces te verbinden aan andere opgaven, vooral in kwetsbare wijken. Bijvoorbeeld op het gebied van werkloosheid, veiligheid en het opknappen van de openbare ruimte. Tegelijkertijd leeft bij gemeentes en bewoners het gevoel dat de warmtetransitie op zichzelf al complex genoeg is.
Op basis van een analyse van de wijk Utrecht Overvecht en helikopterinterviews met landelijke experts heb ik gekeken naar wat de voors en tegens zijn van een bredere kijk op de wijk dan enkel ‘aardgasvrij’. Ook heb ik onderzocht wat (institutionele) barrières en succesfactoren zijn die de gemeenten en stakeholders ervaren in het integreren van duurzaamheid en sociale wijkverbetering.
Brede wijkverbetering
Er zijn twee belangrijke motivaties om de warmtetransitie te verbinden aan andere wijkopgaven:
- Allereerst is het een mogelijkheid om de wijk breder te verbeteren dan enkel aardgasvrij, bijvoorbeeld door het benutten van koppelkansen in het sociaal domein
- Door de wijkaanpak aardgasvrij te verbreden, vergroot je het draagvlak voor de warmtetransitie. Je sluit beter aan bij prioriteiten van bewoners
Sociaal renoveren
In Utrecht Overvecht wordt de warmtetranstie onder andere gekoppeld aan het creëren van arbeidsplekken en er lopen educatieprojecten die in samenwerking met stakeholders uit de warmtetransitie zijn opgezet. Doel hiervan is jongeren te enthousiasmeren voor techniek.
Daarnaast voeren de woningcorporaties grootschalige renovaties uit, waar aardgasvrij onderdeel van is. Hierbij maken de corporaties en gemeente gebruik van het zogeheten Sociaal Renoveren: een complex wordt niet alleen fysiek gerenoveerd en aardgasvrij gemaakt, maar dit moment grijpen ze ook aan om te kijken hoe je bewoners kunt helpen met bijvoorbeeld het vinden van werk of het oplossen van schulden.
Ook worden er buurtambassadeurs geworven die voor meer verbinding in de flat kunnen zorgen. Dit is een mooi voorbeeld van hoe een fysiek en sociaal proces aan elkaar gekoppeld kan worden.
Brede aanpak is nodig!
Vooral in kwetsbare wijken is een brede aanpak nodig, omdat de warmtetransitie bij bewoners hier vaak niet de hoogste prioriteit heeft. Er spelen veel andere opgaven, zoals armoede, veiligheid en verrommeling van de openbare ruimte. waarvan verwacht wordt dat dit de komende jaren alleen maar zal toenemen.
Het verschil tussen kwetsbare wijken en niet-kwetsbare wijken neemt toe. Zo is in veel wijken de leefbaarheid de afgelopen jaren verbeterd, maar blijven veel kwetsbare wijken toch achter. Daarbij is dit toenemende contrast afgelopen jaar nog eens versterkt door de coronacrisis, die kwetsbare wijken onevenredig hard heeft getroffen.
Succesfactoren en barrières
Veel gemeenten zijn sectoraal georganiseerd, met aparte afdelingen voor duurzaamheid, fysieke wijkverbetering en het sociale domein. Samenwerking en afstemming tussen deze domeinen wordt door verschillende factoren bespoedigd of juist belemmerd:
Succesfactoren zijn:
- De wederzijdse beschikbaarheid van data
- Steun vanuit leidinggevenden
- Het hebben van een brede bestuurlijke opdracht en politiek draagvlak
- Het regelmatig overleggen tussen afdelingen.
Barrières zijn: - Verschillende planningen en investeringsritmes die lastig af te stemmen zijn,
- Onvoldoende financiële middelen of tijd: over sectorale grenzen heen werken vergt meer capaciteit. Dat is wel een uitdaging voor de toekomst, omdat door veel decentralisaties al zoveel beleidsdoelen door gemeenten uitgevoerd moeten worden.
Stel mens en gebied centraal
Bij Over Morgen vinden we het streven naar een bredere aanpak een mooie manier om de mens en het gebied centraal te stellen en maatschappelijke impact te creëren.
De inzichten die Tobias heeft opgedaan tijdens zijn onderzoek gebruiken we bij Over Morgen als inspiratie om verder te werken aan een toekomstbestendige leefomgeving. Zijn onderzoek onderstreept het belang van het centraal stellen van een wijk en haar bewoners.
De transitie naar aardgasvrij is namelijk vaak slechts één van de opgaven waar een wijk voor staat. En zelden is het de opgave waar bewoners zich het meest druk om maken, zeker als er andere uitdagingen liggen op het gebied van sociale veiligheid en openbare ruimte.
Wanneer Over Morgen aan de slag gaat in een wijk doen we dat samen met bewoners en lokale stakeholders met inzichten uit andere domeinen. Zo stellen we de wijk, haar uitdagingen en haar bewoners centraal. Meer weten? Neem contact op met adviseur Martijn van Lier.
Heb je vragen over zijn onderzoek? Neem contact op met Tobias via tobias.janssen@overmorgen.nl