Welke mogelijkheden bieden de instrumenten van de Omgevingswet om te komen tot realisatie van de doelen en ambities uit de Regionale Energiestrategie (RES)? Adviseurs Anouk Paris, Sanne Veldhuizen en Nick Bijlsma benoemen in dit artikel vier kansen.
De RES is geen doel op zich, maar een middel om tot de realisatie van de energietransitie te komen. Er moeten belangrijke keuzes gemaakt worden om de ambities voor de energietransitie waar te maken, zoals waar windturbine- en grootschalige zonneparken worden ingepast. Samenwerking tussen overheden, inwoners, (maatschappelijke) organisaties en bedrijven is daarbij cruciaal, want deze ingrepen hebben een grote impact op de fysieke leefomgeving.
Ambities borgen met de Omgevingswet
Met welke regels of instrumenten kunnen we de ambities van de RES borgen? Wie neemt welke rol en op wat voor bestuurlijk niveau? Hoe vindt de regionale vertaling plaats naar gemeentelijke instrumenten? Al deze vragen hebben betrekking op het instrumentarium van de Omgevingswet.
Deze wet bundelt alle wetten op het gebied van de leefomgeving in één. Nieuwe ontwikkelingen in de samenleving mogelijk maken en wettelijk ondersteunen, dat is de bedoeling van de Omgevingswet. De wet beschrijft een aantal nieuwe kerninstrumenten voor overheden. Voor gemeenten zijn dit: de omgevingsvisie, -programma’s, -plan en -vergunningen. Deze instrumenten bieden kansen voor de verankering van ambities en doelstellingen uit de RES (zie onderaan deze blog voor meer informatie per instrument*).
Urgentie om door te pakken
De uiterste datum voor het inleveren van de concept-RES is met vier maanden uitgesteld. Dit betekent ook voor de RES 1.0 een verschoven deadline naar 1 juli 2021. Daarnaast is ook mede door de coronacrisis de intreding van de Omgevingswet tot 1 januari 2022 uitgesteld. Op het eerste gezicht lijkt uitstel meer ademruimte te geven, maar in werkelijkheid hebben alle partijen uiteindelijk minder tijd om aan de opgave te werken. De doelen van 2030 zijn namelijk niet verschoven. Urgentie om door te pakken is dus van cruciaal belang.
Vier kansen die de Omgevingswet biedt voor de RES
We benoemen vier kansen die duidelijk maken hoe we de ambities en doelstellingen uit de RES kunnen realiseren met behulp van de Omgevingswet.
Kans 1: Met een participatieve regionale aanpak bijdragen aan landelijke klimaatdoelen
Het gaat erom dat we met elkaar een proces doorlopen waarmee we de doelen uit de RES halen zodat deze een plek krijgen in de fysieke leefomgeving. De Omgevingswet gaat uit van een participatieve aanpak. Niet alleen tussen inwoners en overheid, ook tussen overheden onderling. Het regionaal bod is bijzonder. Juist omdat regio’s nu de kans krijgen om een bod te doen waarmee ze zelf mogen bepalen hoe ze bijdragen aan de landelijke klimaatdoelstellingen. Deze werkwijze is een kans aangezien het Rijk ook top-down had kunnen bepalen wat waar gebeurt.
Kans 2: Knopen doorhakken in het programma
Om uiteindelijk de doelstellingen uit het Klimaatakkoord te halen, moeten we knopen doorhakken over locaties waar we hernieuwbare elektriciteit gaan opwekken. Het instrument ‘programma’ biedt de mogelijkheid om gezamenlijk en gebiedsgericht uit te werken waar welke maatregelen terecht komen. Een gebiedsgerichte benadering helpt om duidelijk te maken welke kwaliteiten een overheid wil beschermen in bepaalde gebieden. Zo kunnen overheden gezamenlijk de zoeklocaties voor de opwek van duurzame energie uitwerken.
Kans 3: Een onderlinge leerdynamiek creëren
De individuele gemeenten zetten de ambities uit de regionale energiestrategie in hun eigen omgevingsvisies. Het is een kans voor regio’s om een onderlinge leerdynamiek te creëren door samen te werken in programma’s aan het concretiseren van de ambities uit de RES en de omgevingsvisie. Zo ontstaat dus meer dan alleen een top-down motivatie om doelstellingen te halen. Maatregelen en oplossingen bedacht in de ene gemeente, kunnen worden toegepast in een andere gemeente. Zo ontstaat een leereffect in de regio en mogelijk ook tussen regio’s.
Kans 4: Duidelijke kaders als uitnodiging om initiatieven aan te dragen voor concrete oplossingen
Het instrument ‘programma’ onder de Omgevingswet biedt dus de kans om vanuit verschillende overheden gezamenlijk maatregelen uit te werken om de energiedoelstellingen te halen. Zo voorkom je dat overheden direct te veel ‘dichtregelen’ in het omgevingsplan. Tegelijk kan het soms nodig zijn om top-down te sturen om bepaalde ontwikkelingen te realiseren. Initiatiefnemers worden vervolgens uitgenodigd om initiatieven aan te dragen en concrete maatregelen te realiseren binnen de gestelde kaders in de instrumenten van de Omgevingswet. Denk ook aan de grondstrategie en financiële keuzes om daadwerkelijk tot realisatie te komen van de ambities, doelstellingen en locatiekeuzes voor de RES.
We bespreken graag met je hoe je deze vier kansen en de instrumenten van de Omgevingswet benut om te komen tot realisatie en doelen uit de RES. Neem hiervoor gerust contact op met Anouk Paris, Sanne Veldhuizen of Nick Bijlsma.
* De instrumenten van de Omgevingswet
In het instrument omgevingsvisie wegen gemeenten verschillende belangen en ambities af, zoals op het gebied van wonen, maatschappelijke voorzieningen, mobiliteit en dus ook energie. Ambities en doelstellingen van de RES kunnen integraal onderdeel worden van de omgevingsvisie. Deze visie wordt verder uitgewerkt in programma’s en met regels in het omgevingsplan.
In een programma worden ambities uitgewerkt in concrete maatregelen en acties die leiden tot de gewenste kwaliteit van de fysieke leefomgeving. Denk aan beleidsregels, financiële instrumenten, maar ook communicatie, convenanten en uitvoering in projecten. Dit is een nieuw instrument dat we in het huidige instrumentarium nog niet kennen. Een programma kan opgavegericht of gebiedsgericht zijn.
Een opgavegericht programma richt zich bijvoorbeeld op de energieopgave in de hele gemeente. Een gebiedsgericht programma bevat integrale maatregelen van verschillende opgaven in een bepaald gebied. Het programma biedt de kans om een integrale gebiedsontwikkeling op te zetten om de doelstellingen uit de RES uit te werken.
Overheden kunnen namelijk ook gezamenlijk een programma opstellen. Daarmee hoeft het programma dus niet alleen een instrument van het dagelijks bestuur van de gemeente te zijn. Het biedt de mogelijkheid om met meerdere overheden samen te werken aan de opgaven in een gebied.
In een omgevingsplan worden de ambities en doelstellingen uit de omgevingsvisie en programma’s juridisch geborgd door middel van regels voor de fysieke leefomgeving. Deze regels worden aan een locatie toegekend. De omvang van de locatie is niet gedefinieerd. Een locatie kan dus ook een gebied zijn. Dit betekent dat het omgevingsplan een steeds belangrijker instrument wordt naarmate de zoekgebieden van de RES concreter worden. De juridische verankering van de energietransitie zit in dit instrument.
Het al bestaande instrument omgevingsvergunning is gekoppeld aan het omgevingsplan. In het omgevingsplan en in de rijksregels staan vergunningplichtige activiteiten beschreven (zoals de opwek van hernieuwbare elektriciteit). Door het aanvragen van een omgevingsvergunning kunnen burgers, bedrijven en overheden toestemming vragen om bepaalde activiteiten te mogen uitvoeren.
