Onlangs twitterde ik dat in november de eerste 4.000 woningen in Nijmegen van het gas zijn afgehaald en nu worden verwarmd met restwarmte van de afvalenergiecentrale. Je zou zeggen dat hier iedereen blij van wordt: minder gasverbruik, minder handel met boef Poetin en een positief signaal richting de Groningers. Maar ik kreeg ook zure reacties van mensen die warmtenetten maar niks vinden. En ze gebruiken daarbij vooral drogredeneringen.
Nederland is altijd al een land geweest van vele geloven. En dat geldt ook voor het duurzaamheidswereldje. Er zijn mensen die heilig geloven in gebouwgebonden maatregelen en niets moeten hebben van windparken en warmtenetten en er zijn mensen die vooral geloven in gebiedsgebonden maatregelen omdat dat op dit moment de meeste winst oplevert. Terwijl we in Nederland nog maar 4,5 procent duurzame energie hebben slaan de duurzame voorvechters elkaar de koppen in over de manier waarop we tot meer procentjes kunnen komen. En ik zeg dan: kappen daarmee, we hebben het allemaal nodig!
De lucht in
Bij de verbranding van afval komt warmte vrij. Daar kan nog wat energie van worden gemaakt maar de meeste warmte gaat gewoon de lucht in. Ik heb nooit iemand horen klagen dat dit niet duurzaam is. Nu die restwarmte op een nuttige wijze wordt gebruikt door er woningen mee te verwarmen is er wél het verwijt dat dit onduurzaam zou zijn. Heel vreemd. Een afvalproduct (restwarmte) wordt hiermee toch hergebruikt? Dat is toch duurzaam?
Ja, maar in de toekomst is er geen afval meer, aldus de critici. Hoe worden de woningen dan verwarmd? Er zal over een tijdje best wel minder afval worden geproduceerd. Maar ik loop nu al zo’n 25 jaar mee in de milieubeweging en dit werd al in de jaren tachtig beweerd. Maar nog immer gooien we zoveel weg dat er afvalcentrales nodig zijn. Ook als we nog veel meer zouden recyclen blijft er altijd wel een restfractie afval over waar niets anders mee gedaan kan worden. En dan is het volstrekt logisch om er nog energie en warmte van te maken.
De eerste schop in de grond voor het Nijmeegse warmtenet
Gasgestookte keteltjes
Oke, maar woningen kunnen energieneutraal worden gebouwd en gerenoveerd en dan zit je met zo’n log warmtenet. Dit is ook een veel gehoord argument. Uiteraard kunnen woningen all electric en energieneutraal worden opgeleverd. De technieken zijn er, maar waarom gebeurt dat dan niet volop? Dat komt omdat de kosten nog steeds te hoog zijn, terwijl er in de huidige nieuwbouwmarkt vooral behoefte is aan goedkope starterswoningen. En dus worden energieneutrale woningen nog maar mondjesmaat gebouwd. Een gebiedsgebonden maatregel zoals duurzame restwarmte levert dan soelaas. Zeker voor de gestapelde bouw die veel moeilijker energieneutraal te maken is.
De Energiesprong is een veelbelovend programma om rijtjeswoningen uit de na-oorlogse jaren energieneutraal te renoveren. De woningen worden als het ware ingepakt met voorgefabriceerde gevels en daken. Door de schaalvergroting kan dit proces worden geïndustrialiseerd en de kosten fors omlaag. Maar tot op heden zijn er nog niet veel woningen op die manier gerenoveerd. En toch trekken mensen uit die hoek een grote broek aan en doen denigrerend over warmtenetten. In deze discussie is perfect the enemy of good; de ideale oplossing in de toekomst is de vijand van het goede wat je nu kunt doen. Als ze in Nijmegen hadden gewacht op die ideale toekomst dan zouden de 4.000 woningen in de nieuwbouwwijk nog steeds worden verwarmd door gasgestookte keteltjes en zouden de woningeigenaren nog heel wat jaren hebben moeten wachten tot er een betaalbare techniek beschikbaar voor ze komt waarmee ze de verwarming kunnen verduurzamen. Als die al komt.
Een van de eerste nul-op-de-meter woningen in Tilburg
Nieuwe warmtevisie
Het is dus wat mij betreft niet of-of, maar en-en. Steden en provincies doen er goed aan te kiezen voor een dubbelstrategie. De vooroorlogse woningvoorraad met vaak historische gevels kun je niet inpakken met voorzetgevels. Die kun je dus maar beter verduurzamen met industriële restwarmte. Dat geldt meestal ook voor de gestapelde bouw. De na-oorlogse rijtjeswoningen (zo’n 1,8 miljoen stuks in Nederland) kun je dan aanpakken met de nul-op-de-meter methode van onder andere Energiesprong. En-en dus. Zo’n dubbelstrategie kan mooi als aanbeveling in de nieuwe warmtevisie van het kabinet.
Warmtenetten zijn verder innovatief te maken door er open netten van te maken. Een smart grid van warmte met verschillende aanbieders en afnemers van warmte. In eerste instantie netten met industriële restwarmte maar later kunnen er ook geothermische bronnen worden aangetakt. En de ontwikkelingen om overschotten aan windenergie om te zetten in warmte zijn ook veelbelovend. Dus kortom: in warmteland staan de ontwikkelingen ook niet stil. Maar laten we er vooral voor zorgen dat we álle technieken inzetten en niets meer uitsluiten. We moeten immers kilometers maken want die 4,5 procent groene energie is nog steeds beschamend weinig. We hebben haast.