Vorig jaar kwam ik in verwarring van onze studiereis naar Kopenhagen terug. (zie hier: blog Kopenhagen) Dit jaar kom ik uit Bilbao terug met een hele fijne bevestiging van een overtuiging die het laatste jaar bij mij al aan kracht won: een mooie, goede en duurzame leefomgeving is bijna altijd te danken aan een sterk en moedig overheidsoptreden.
Wat aan Bilbao zorgde voor die conclusie? Bilbao ontwikkelde zich na de oorlog uit tot een monofunctionele industriestad. Staal, staal en nog eens staal. Grote fabrieken op de oevers, overal loskades, schepen en vrachtauto’s, enorme lozingen in de rivier (de huidige wethouder vertelde dat de rivier letterlijk een bubbelbad van methaan was) en spoorwegen voor goederenvervoer die dwars door de stad liepen.
Bilbao had geen alternatief
Vanaf de jaren ’70 ging het bergafwaarts: sterk dalende staalprijs, faillissementen, stakingen, sociale onrust en dus een sterk afbrokkelend bestaansrecht voor Bilbao en haar inwoners met werkloosheidspercentages van bijna 40%. En een alternatief voor de staalindustrie was er niet. Maar daar bleef het niet bij: het is Baskenland dus de ETA zorgde voor veel onrust in de jaren ’80 en ’90 met bloedige aanslagen als antwoord op de onderdrukking van Baskenland van dictator Franco. Alsof het nog niet genoeg was, volgde in 1983 een zeer grote overstroming waardoor het hele centrum van Bilbao meters onder water liep.
Een voedingsbodem voor verandering
Onder het motto ‘never waste a good crisis’, namen de Spaanse en Baskische overheden het voortouw om aan een nieuwe toekomst voor Bilbao te werken. En ze kozen een simpele en treffende oplossing: al het publieke bezit en de organisatie van de toekomst van Bilbao werd in één entiteit onder gebracht. Bezit van gemeenten, provincie, rijksoverheden, maar ook havenbedrijf, spoorwegen en regionale vervoersbedrijven werden Riga2000 gestopt zonder vooraf de rekening voor herstructurering, schoonmaken van de rivier enzovoorts bij één partij in de maag te splitsen. Vanuit die entiteit werden de oude vieze staalfabrieken gekocht en gesaneerd. En werd alles ontwikkeld. Als we het toch in bezit hebben – zo werd gedacht – waarom doen we het dan niet lekker zelf? En – heel belangrijk – vanuit die entiteit en onder de naam Riga2000 communiceerden alle overheden: samen winnen, samen investeren. Altijd samen op de foto bij succes èn tegenslag.
Rolverdeling tussen markt en overheid
Er waren destijds blijkbaar een paar scherpe geesten die beseften dat het organiseren van publiek-publieke samenwerking van doorslaggevend belang is voor succes. En dat je dan als overheden ook bijna alle middelen en instrumenten in handen hebt om keuzes te maken, te investeren en profiteren (sociaal-economisch en financieel). In Bilbao werd de markt niet gevraagd om in grote onzekerheid te investeren, om te focussen op lange termijn waardecreatie. Nee, de markt daar werd gevraagd om te doen waar zij goed in is: vastgoedontwikkeling per plot, bouwen.
Ook in Nederland kan dit
Deze aanpak vergt natuurlijk lef, ondernemerschap en een goede organisatie. In Nederland zijn daar ook goede voorbeelden van met mooie resultaten: kijk naar de herontwikkeling Soesterberg waar provincie het complex kocht en samen met de andere overheden actief het voortouw neemt in de ontwikkeling. Een ontwikkeling waar ook heel duidelijk lange termijn waarden en sociaal-economische overwegingen zichtbaar in de ontwikkeling hun plek krijgen. Maar ook in de hoek van duurzaamheid zien we het: gemeenten die steeds vaker tot de conclusie komen dat zonneparken of windparken veel beter lokaal ontwikkeld en geëxploiteerd kunnen worden om zo te functioneren als een sociaal en financieel vliegwiel voor de verdere verduurzaming.
Bilbao. Inspiratiebron voor gebiedsvernieuwers en een bovendien een heel prettige authentieke mooie stad waar je als toerist tussen de Basken verblijft en niet achter in de rij van andere toeristen aansluit. Een stad dat in 25 jaar een volledig nieuw bestaansrecht heeft verdiend. Dankzij sterk en moedig overheidsoptreden. Ik zou bijna zeggen: wederom dankzij sterk en moedig overheidsoptreden?