In de RES 1.0 was participatie een belangrijke voorwaarde. Toch werd het een zorgenkindje. Voor inwoners was het niet helder wat een RES inhoudt. Wat betekent het concreet voor mij? Wanneer verandert er iets in mijn omgeving? Uiteindelijk was er veel kritiek op hoe de participatie is vormgegeven bij de Regionale Energie Strategie (RES). Op basis van onze ervaringen delen onze adviseurs tips om de participatie te verbeteren.
‘Regionale Energie Strategie door Rijk vastgesteld, niet door bewoners‘, ‘Weinig draagvlak voor RES’: de kritiek op het participatieve deel van de RES is niet van de lucht. Eerlijkheid gebiedt ons om te zeggen dat participatie op een RES voor iedereen nieuw was. Een duidelijke aanpak, randvoorwaarden, eisen of antwoord op hoe dit moest gebeuren was er niet.
In 2019 gingen in dertig regio’s teams vlammend van start met de opdracht van het Rijk om te onderzoeken waar en hoe het beste duurzame elektriciteit op land (wind en zon) opgewekt kan worden. En daarnaast was in de opdracht meegegeven dat de RES participatief tot stand moest komen. Stakeholders, inwoners en ondernemers moesten betrokken en geïnformeerd worden voor draagvlak. Drie woorden die multi-interpretabel zijn en allerlei associaties opwekken.
De adviseurs van Over Morgen zijn betrokken bij ruim de helft van alle RES’sen in verschillende rollen, als procesbegeleider of –regisseur, energie-expert of als adviseur participatie. De lessen die we hebben geleerd de afgelopen jaren bij de totstandkoming van RES 1.0 hielpen ons het participatieproces te optimaliseren. Wat onze adviseurs het meeste is opgevallen, is dat de RES een strategisch en tactisch vraagstuk is terwijl participatie zo veel mogelijk werd ingezet op het betrekken van inwoners. Dit matcht niet met het ingewikkelde vraagstuk wat veel vraagt van de participanten. De politiek roept om meer participatie en betrokkenheid van inwoners. Maar moeten alle inwoners ook betrokken zijn bij een RES? Wij zeggen van niet. Vier tips op tot een goede aanpak op participatie en communicatie te komen.
Tip 1: Wees duidelijk en transparant over het doel van de participatie
Ga na wat het doel van participatie is. Veel informatie uit de RES gaat over feiten, de opgave, de potentie uit een gebied. Het geeft antwoord op het ‘wat’ en deels ‘hoe’ van een deel van de energietransitie in Nederland. Daarmee kan je het zien als een strategisch en tactisch vraagstuk. De RES draait in eerste instantie om het aanwijzen van zoekgebieden voor de opwek van grootschalige duurzame elektriciteit, maar gaat om veel meer dan alleen de gebieden. Het is ook een aanpak voor de onderlinge samenwerking tussen de gemeenten in een regio en een bod naar het Rijk. Er wordt samengewerkt met een brede groep van professionele stakeholders. Beslis als RES-regio op welke onderdeel er kan worden meegedacht of moet worden samengewerkt. Is dat de techniek, eigenaarschap, zoekgebieden, etc. Wek realistische verwachtingen en voorkom verwarring hierover. Communiceer dat ook richting politiek en bestuur, bijvoorbeeld in de vorm van een startnotitie die met alle bestuurlijke vertegenwoordigers besproken en vastgesteld wordt.
We willen benoemen dat er geen gebrek is geweest aan dit goed aanpakken door de verschillende RES-regio’s. Van een informatieve website, krantenberichten, social media campagnes en meer is er van alles gecommuniceerd over participatie. Maar we zien dat dieper het doel van participatie niet moet zijn om zo veel mogelijk inwoners te betrekken bij een nog abstracte vraagstuk is, maar op de juiste voorwaarden creëren voor samenwerking.
Tip 2: Heb een duidelijk en samenhangend verhaal over waarom de RES
Check of je een samenhangend verhaal hebt in lijn met ander beleid. De RES is geen losstaand verhaal wat verkondigd wordt vanuit de overheid. Welke plek de energietransitie krijgt staat in verhouding tot keuzes die al gemaakt zijn in bijvoorbeeld een omgevingsvisie van de gemeente. Een logisch consistent verhaal wat navolgbaar is voor stakeholders en samenleving is van belang om betrouwbaar en realistisch over te komen. Het zegt nog niet dat daarmee draagvlak is voor het verhaal. Maar wanneer het niet logisch is, werkt het juist het tegenovergestelde. Een samenhangend verhaal geeft vertrouwen voor samenwerking.
Een voorbeeld hiervan is regio Westfriesland. Zij zijn onderdeel van de RES-regio Noord-Holland Noord. In 2019 hebben zij het Pact van Westfriesland gesloten. Daarin gaan zij voor versterking van welvaart en welzijn in hun regio. Van de zes thema’s waar zij op willen inzetten is een: energietransitie en klimaatadaptatie. De RES is een van de middelen om dit doel te bereiken. Meer lees je over hun aanpak hier.
Tip 3: Sluit de vorm van participatie en communicatie aan bij de doelgroep
Het feit dat het Rijk wil dat zoekgebieden voor de opwek van duurzame energie worden aangewezen, wil niet zeggen dat de inwoners hier enthousiast over zijn. De ene bewoner is niet de andere. Heb aandacht voor de vorm van het communicatiemiddel en op wat voor manier de inhoud wordt overgebracht. In aansluiting op de eerdere tips gaan we er van uit dat je een behoorlijk hoog kennisniveau nodig hebt te kunnen participeren op de RES. Heb daarom in het bijzonder aandacht voor de diverse kennisniveaus van participanten.
De vorm die van tevoren de vorm bedacht is, kan soms achteraf helemaal niet aansluiten bij de doelgroep. De deelregio IJmond en Kennemerland, onderdeel van de RES-regio Noord-Holland Zuid, heeft bijvoorbeeld in hun plan van aanpak stap voor stap omschreven wat ze gaan doen zodat gaandeweg bepaald kan worden wat de beste vorm is. Lees hier hun plan van aanpak.
Tip 4: Communiceer duidelijk en open over het beslissingsproces en het vervolg
Soms is nog onduidelijk hoe het proces precies gaat verlopen. Bedenk dat samenwerken beter gaat wanneer de ander weet wat zij van jou kunnen verwachten. De basiscommunicatie over het beslissingsproces en het vervolg op orde hebben is een must have om participatie met stakeholders en inwoners effectief op te zetten. Communicatie is een activiteit waarbij een boodschap van de zender wordt overgebracht naar de ontvanger. Het belang van een juiste interactie spreekt voor zich. Communicatie moet inzichtelijk en motiverend zijn. Denk dan aan begrijpelijke teksten, beeld en/of ludieke acties voor bewustwording over het vraagstuk. Zorg dat inwoners makkelijk kunnen vinden hoe zij betrokken kunnen raken bij de RES. En niet onbelangrijk: inwoners moeten weten over welke informatie zij moeten beschikken om mee te kunnen praten. Alleen zo kan er uiteindelijk echt worden samengewerkt.
De RES-regio Noord-Veluwe heeft er voor gekozen om als concept-RES drie ruimtelijke varianten voor grootschalige opwek van duurzame elektriciteit op te stellen. Met als doel dat inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties konden reageren op de drie varianten via een digitale consultatietool. Op basis van onder andere deze reacties is de regio gaan trechteren richting wat nu het verhaal van de RES 1.0 is. Lees hier hun aanpak.
Wil je meer weten over hoe wij participatief aan de RES werken? Of wil je eens sparren over hoe je een strategisch participatieproces kunt vormgeven bij de energietransitie? Neem contact op met Anneloes van der Gun. En schrijf je in voor onze nieuwsbrief om meer informatie te ontvangen.