Wie de laatste jaren goed om zich heen kijkt, ziet dat er in de samenleving een beweging op gang is gekomen. Een stroom van mensen die niet wachten op de overheid en zelf initiatieven ontplooien. Bewoners die met elkaar scholen oprichten, energiecentrales starten, openbaar groen omvormen tot gezamenlijke moestuinen, samen buurtzorg regelen, met kopersgroepen woningen bouwen met gedeelde voorzieningen en ga zo maar door. Veel gemeenten lijken nog niet goed raad te weten met initiatiefrijke bewoners. Grote vraag: welke rol speelt de overheid in deze ‘doe-het-zelf-revolutie’?
Vrijwel elke gemeente heeft ‘burgerparticipatie’ hoog op de agenda staan. Dit
leidt tot participatienota’s, kantelende organisaties, cultuurtrajecten en visies op de regierol van de gemeente. Veel gemeenten hebben het beeld dat ze bewoners nog moeten aanzetten tot participatie. Recente onderzoeken tonen echter aan dat die actieve en betrokken burgers er al lang zijn. Gemeenten hebben daar alleen geen oog voor. En zijn teveel gericht op het overdragen van verantwoordelijkheden vanuit een bezuinigingsdoelstelling. De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) is daar duidelijk over in haar recente publicatie ‘Loslaten in Vertrouwen’ (december 2012): “Vermaatschappelijken van publieke taken is een recept voor teleurstelling als bewoners en hun verbanden worden gereduceerd tot uitvoeringsinstanties die de orders vanuit het gemeentehuis moeten uitvoeren.” De Raad pleit daarom voor een overgang van burgerparticipatie naar overheidsparticipatie.
Vertrouwen
Ondanks de goede bedoelingen maakt de overheid het zichzelf dus onnodig moeilijk. Wil de overheid daadwerkelijk ruimte bieden aan eigen 
initiatieven van bewoners, dan moet zij haar kijk op de positie van bewoners en op haar eigen rol fundamenteel bijstellen. “De burger zijn we gaan beschouwen als een calculerend, rationeel wezen dat uitsluitend uit is op eigen voordeel. Maar dat klopt helemaal niet”, aldus cultuursocioloog Gabriel van den Brink. De overheid heeft haar eigen rol op dit onjuiste beeld afgestemd. Zo hebben gemeenten als reactie op het vermeende eigen belang van bewoners een oerwoud aan regels en procedures gecreëerd die goedwillende bewoners hinderen. En spontane initiatieven worden meer dan eens door overheden gekaapt om ze te ‘borgen’, ‘professionaliseren’ of ‘formaliseren’. Mensen keren zich hierdoor van de overheid af. Een deelnemer aan het congres I Love Burgers 2012 verwoordde het treffend: Waarom zouden bewoners de overheid vertrouwen als de overheid de bewoners niet vertrouwt?
P.S. Weet jij waarom innovatie door participatie nu nodig is? En wil je de ideeën van ondernemers en inwoners maatschappelijk verzilveren en vertalen in beleid? Meld je dan aan voor de Burgermeester Academie.